Tôn sư trọng đạo là đạo đức của cư dân Việt không phải từ khi có Văn Miếu thờ Thầy Khổng và Thầy Chu Văn An mà xa xưa hơn nữa. Thiên Cổ miếu, hay còn gọi là Đền Thầy, trong cụm Di tích Đền Hùng thờ Thầy Vũ Thế Lang, tương truyền được xây dựng từ thơi Hùng Vương chứng tỏ điều đó.
Lớp lớp các thế hệ Nho sinh trùng tu, tôn tạo hương khói nên đến bây giờ vẫn giữ được nét cổ kính trang nghiêm. Thầy Vũ Thế Lang không phải là người bản xứ, nhân dân đã đón thầy về để dạy đạo làm người cho con em mình. Để thầy và gia quyến an cư lạc nghiệp, dân nơi đây đã dựng nhà, cấp ruộng cho vợ con thầy. Ruộng cấp cho thầy được gọi là học điền, được chọn nơi ruộng tốt,dễ canh tác và không phải nộp thuế. Thì ra việc toàn dân chăm lo sự nghiệp giáo dục không phải bây giờ mới có. Cảm động trước nghĩa tình của người dân, thầy Lang hết lòng chăm sóc cho lớp trẻ nơi đây học chữ, học lễ, học nghĩa. Học trò thầy nhiều người thành danh đỗ đạt. Khi thầy mất học trò thầykhắp các nơi kéo nhau về chịu tang. Căn nhà thầy, vừa là học đường, vừa là tư thất về sau trở thành Đền Thầy, quanh năm được học trò hương khói. Thầy sống thanh bạch nên khi mấtrất linh thiêng, trước khi đi thi sĩ tử khắp nơi đến đây thắp hương lễ thầy đều đỗ đạt cao. Mùa thi đến đền Thầy ngào ngạt khói hương là vậy.
Trong xã hội phong kiến, vị thế của người thầy được xếp rất cao. Sau vua chúa, không phải quan lại mà là người Thầy. Công dưỡng dục còn đặt cao hơn cả công sinh thành. Cách xếp Quân – Sư – Phụ cho thấy vị thế của người thầy trong xã hội được tôn vinh như thế nào. Trong dân gian cũng vậy, “Muốn sang thì bắc cầu kiều, muốn con hay chữ thì yêu lấy thầy” hoặc “ Không thầy đố mày làm nên”…
Tết nguyên đán hàng năm là dịp để con cháu bày tỏ lòng hiếu thảo với cha mẹ và thầy giáo. “Mồng một tết cha, mồng hai tết mẹ, mồng ba tết thầy”.
Truyền thống tôn sư trọng đạo đó đã được các thế hệ cháu con tiếp thu bồi đắp và trở thành một nét đẹp nhân văn giữa đời thường vừa gần gũi vừa thiêng liêng. Chính đây là nguồn cổ vũ to lớn để đội ngũ thầy giáo yêu người và yêu nghề. Dẫu giặc dã triền miên, dẫu đói cơm nhạt muối, chúng ta vẫn cho ra đời nhiều thế hệ nhân tài cho đất nước. Càng khó khăn gian khổ tình nghĩa thầy trò càng sâu nặng...
Ấy vậy nhưng hai chữ tôn sư thiêng liêng ấy đang bị một số bộ phậnthầy cô biến thành một thứ hàng hóa tầm thường và dung tục. Chạy trường, mua điểm, huyên náo trường thi, học giả bằng thật, ăn bớt khẩu phần trẻ nhỏ, mua đầu vào, bán đầu ra, làm nhục nhân phẩm học sinh...đang trở thành một tệ nạn khó khắc phục. Chấtlượng giáo dục ngày càng đáng báo động. Có hàng trăm trường Đại học nhưng không có trường nào được nằm trong tốp 10 hay tốp 20 trường Đại học danh tiếng của khu vực… Nguy hại nhất là nó đang dần làm xói mòn một truyền thống đạo đức nhân văn của dân tộc – truyền thống tôn sư trọng đạo.
Tuy nhiên, “kinh tế tự mở đường mà đi”(Eng-ghen), giáo dục cũng vậy. Sự tốt đẹp và nhân văn, cuối cùng bao giờ cũng chiến thắng./.
Mai Hồng
