Một nhà khoa học đoạt giải Nobel khi được hỏi, ở đâu ông học được những kiến thức khiến ông trở nên vĩ đại như vậy? đã trả lời rằng: Nơi tôi học được nhiều nhất đó là vườn trẻ, vì rằng, ở đó người ta dạy tôi cách biết tuân thủ các quy định, biết nói xin lỗi khi mình sai... Điều này có thể khẳng định và chứng minh vai trò rất quan trọng của giáo dục trẻ em ở lứa tuổi mẫu giáo đối với quá trình phát triển nhân cách của trẻ.

Tính tự lập

Tự lập là một trong những đức tính quan trọng đầu tiên tạo dựng nhân cách của trẻ. Vì thế, ngay từ khi một tuổi rưỡi, trẻ cần được dạy các kỹ năng tự phục vụ bản thân. Nắm bắt các kỹ năng tự phục vụ có thể giúp trẻ tăng cường tính độc lập và cảm giác về sự thành công, không chỉ có lợi cho sự phát triển của trẻ mà còn giúp ích rất nhiều cho chính người lớn.

Để hình thành cho trẻ khả năng tự phục vụ không chỉ trông cậy vào giáo viên mầm non mà còn đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ của cả gia đình. Ở lớp học, các kỹ năng được hình thành, còn ở nhà tiếp tục rèn luyện và thực hành. Bất cứ sự chăm sóc nào từ phía người lớn cũng tạo cho trẻ những cơ hội rèn luyện hình thành những kỹ năng này. Các kỹ năng tự phục vụ của trẻ bao gồm: Buộc dây giày, mặc quần áo, cài cúc áo, kéo phéc-mơ-tuya, rửa mặt, đánh răng, chải đầu, ăn cơm… Tuy nhiên, những kỹ năng này không đồng nhất ở tất cả các giai đoạn phát triển của trẻ. Các chuyên gia sau nhiều năm nghiên cứu và quan sát đã chỉ ra rằng: Trẻ từ 18-24 tháng tuổi có thể tự dùng cốc uống nước, có thể tự nhặt lấy đồ chơi; từ 2-3 tuổi có thể học cách tự mình đi đại tiểu tiện, ăn cơm, mở phéc-mơ-tuya và mặc quần áo; từ 3-4 tuổi, tính độc lập của trẻ phát triển mạnh, những kỹ năng đã học được ở trên trở nên thành thục hơn, gần như trẻ có thể làm mà không cần sự giúp đỡ của người lớn; từ 5-6 tuổi, trẻ có thể học cách tự rửa bát, sắp xếp đồ chơi ngay ngắn…

Trẻ mới bắt đầu bước vào thế giới cuộc sống nên rất thích khám phá, tìm tòi, được tự mình làm cho mình, nhưng sự bao bọc làm thay của bố mẹ và người lớn sẽ làm cho trẻ mất dần tính tự lập. Phương pháp rèn luyện cho trẻ khả năng tự lập: khi đưa ra nhiệm vụ cho trẻ, người lớn cần tạo ngay những điều kiện để trẻ có thể hoàn thành nhiệm vụ một cách dễ dàng. Ví dụ khi bạn muốn dạy trẻ tự mang giày, nên đưa cho trẻ những đôi giày to hơn một chút so với cỡ chân của các em. Hoặc để dạy trẻ tự rót nước, sữa, nên đưa cho trẻ những bình sữa có miệng to giúp trẻ thực hiện công việc một cách dễ dàng. Làm như vậy sẽ gây cho trẻ hứng thú cũng như tự tin trong việc hoàn thành các “nhiệm vụ”.

Sự lễ phép

Lễ phép không có nghĩa là gò ép, cưỡng ép trẻ vào một khuôn khổ cứng nhắc. Ngoài việc khơi mở trí lực giai đoạn đầu cho trẻ, coi trọng việc dạy cho trẻ các quy tắc lễ phép còn là định hướng cho trẻ thích nghi và hòa nhập công đồng. Dạy trẻ biết nói “xin lỗi” khi mắc lỗi và “cảm ơn” khi nhận được sự giúp đỡ của người khác, chính là bước đầu tạo cho trẻ sự thân thiện, tính cởi mở hòa đồng với môi trường xung quanh. Những tác động giáo dục nhẹ nhàng được lặp đi lặp lại này diễn ra hằng ngày, dần sẽ hình thành hành vi tự giác của trẻ.

Trong quá trình giáo dục những lễ nghi ứng xử cho trẻ ở giai đoạn này, người lớn, phụ huynh hoặc giáo viên đóng vai trò quan trọng. Ở độ tuổi mẫu giáo, những điều trẻ học được không phải là những lý giải mà là những mô phỏng. Vì thế, nếu như những người lớn có thái độ không tốt đối với trẻ, chúng sẽ bắt chước theo, đối xử không tốt với bạn bè và người xung quanh. Nói cách khác, hành vi của người lớn sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến tâm lý cũng như sự hình thành tính cách của trẻ.

Đối với những trẻ em phạm lỗi, không nghe lời có thể dùng phương pháp “phạt ở một mình” vì ở độ tuổi này trẻ sợ nhất là phải sống, chơi đơn độc. Hơn nữa, phương pháp này cũng có tính khoa học của nó. Việc “giam” một mình đối với trẻ có phần nào đó khó chấp nhận đối với các bậc phụ huynh, tuy nhiên, nó có thể tạo được ảnh hưởng tích cực, đó chính là giúp trẻ hình thành thói quen giữ bình tĩnh trở lại khi đang tức giận. Khi trẻ bình tĩnh trở lại, mới giảng giải điều hay lẽ phải cho trẻ hiệu quả sẽ cao hơn rất nhiều. Ngay ở độ tuổi này cũng nên rèn cho trẻ sự bình tĩnh, khống chế được cảm xúc dù trong tình huống nào sẽ tạo cho trẻ sự trầm tĩnh khi trưởng thành.

Tôn trọng - Chất “dinh dưỡng” đặc biệt

Tôn trọng trẻ em cũng là một trong những nhân tố quan trọng tác động đến sự hình thành và phát triển nhân cách trẻ. Không chỉ vì chúng nhỏ tuổi, cần sự ưu ái, quan tâm, chăm sóc mà còn vì mỗi đứa trẻ ngay từ khi ra đời đã là một cá thể độc lập, có cá tính và những mong muốn độc lập của mình. Người lớn, bất kể là bố mẹ hay thầy cô giáo đều không có đặc quyền chi phối và hạn chế hành vi của chúng. Đặc biệt là trẻ em, sau này trưởng thành, cha mẹ hay thầy cô không thể thay thế chúng trong những lựa chọn mà chúng phải đối mặt trong hiện thực. Vì thế, cần phải làm cho trẻ cảm thấy rằng, bản thân chúng, chứ không phải ai khác là chủ nhân của mình và phải có trách nhiệm với chính bản thân mình.

Để thể hiện sự tôn trọng trẻ, khi giao tiếp với trẻ bằng ngôn từ bạn nên chú ý đến giọng điệu. Khi nói chuyện với trẻ, người lớn không chỉ phải chăm chú nghe mà có lúc còn phải quỳ xuống thỏ thẻ với trẻ một cách “bình đẳng”, khiến trẻ cảm thấy được tôn trọng. Khi trẻ ăn cơm, không thể ép, khi trẻ phạm lỗi không nên quở mắng quá lời, khi muốn trẻ thay quần áo, cũng không thể to tiếng quát nạt,… nếu không, sẽ làm cho trẻ cảm giác nặng nề và tự ti.

Người lớn chúng ta thường không thích bị “dạy bảo” ở chỗ đông người, trẻ con cũng như vậy. Bạn có thể là người giúp trẻ định hướng những lựa chọn của bé hoặc tùy hoàn cảnh, thời điểm thích hợp đưa ra sự giải thích cho trẻ hiểu với tư cách là “người hướng dẫn”. Ở chỗ đông người không nên can thiệp vào việc “con ăn món này”, “con không được ăn món kia”… chỉ gợi mở, với tư cách là “người hướng dẫn” để trẻ hiểu và tự lựa chọn. Hơn nữa, ở trước mặt người khác, không được phép mắng là “ngu dốt”, “chẳng làm nên trò trống gì”, “không có chí khí”, “vô tích sự” … Cách dạy dỗ đó sẽ ảnh hưởng nghiêm trọng đến lòng tự tin cũng như sự phát triển về sau của trẻ.

John Locke – nhà triết học vĩ đại người Anh từ thế kỷ XVII-XVIII đã từng nói: “Bố mẹ không nói nhiều đến các lỗi của con cái thì chúng sẽ ngày càng coi trọng danh dự của bản thân, từ đó cố gắng để đạt được những lời khen ngợi của người khác đối với mình. Nếu như cha mẹ trước mặt mọi người nhắc đến lỗi lầm của trẻ sẽ khiến chúng xấu hổ. Trẻ em càng cảm thấy danh dự của bản thân bị tổn hại, lại càng ít chú ý đến việc giữ gìn danh dự”.

Có thể đôi khi bạn băn khoăn lo lắng rằng liệu như vậy có tôn trọng con cái một cách quá đáng không, nhưng thực tế đã chứng minh, những trẻ em được bố mẹ chúng tôn trọng tỏ ra rất hợp tác với bố mẹ, hữu hảo với bạn bè, rất lễ phép, không có cảm giác mất tự nhiên khi nói chuyện với người lớn.

Hai mươi phút quan trọng trong ngày

Cuộc sống bận rộn và nhiều áp lực đôi khi làm cho chính các bậc cha mẹ cũng thiếu thời gian dành cho bản thân mình. Tuy nhiên, dù có bận rộn đến mức độ nào, các bậc cha mẹ cũng nên tối thiểu dành 20 phút mỗi ngày để đọc sách cho con cái của mình nghe. Hai mươi phút là thời gian không dài nhưng sẽ rất hữu ích với trẻ. Qua giọng đọc rủ rỉ của cha mẹ mỗi ngày, hứng thú về việc đọc sách sẽ dần được hình thành trong trẻ. Thực tiễn đã chứng minh, việc trẻ được nghe đọc sách thường xuyên có thể giúp trẻ tăng cường khả năng chú ý, vốn từ vựng, kích thích, khơi gợi trí tưởng tượng, mở rộng tầm nhìn và kiến văn… Vì thế, các bậc phụ huynh đọc sách cho trẻ nghe càng sớm càng tốt./.

Hà Minh Loan